रसायने आणि औषधे

भारत

• २०२३-२४ या वर्षातील भारतातील प्रमुख रसायनांचे उत्पादन ९५३४ हजार मेट्रिक टन आहे.
• २०२३-२४ या वर्षातील एकूण निर्यातीमध्ये रसायने आणि रासायनिक उत्पादनांच्या (औषध उत्पादने आणि खते वगळून) निर्यातीचा वाटा १०% इतका होता.
• भारतातील रासायनिक आणि पेट्रोकेमिकल (CPC) उद्योगाचे मूल्य १४,९५२ अब्ज रूपये इतके आहे आणि २०२५ सालापर्यंत ते २५,००० अब्ज रूपयांपर्यंत वाढेल, असा अंदाज आहे.
• भारत हा जागतिक स्तरावर सहाव्या क्रमांकाचा आणि आशिया खंडातील चौथ्या क्रमांकाचा रसायन- उत्पादक देश आहे.
• भारतीय रसायने उद्योग आंतरराष्ट्रीय रसायने बाजारपेठेत २.६% योगदान देतो. २०२५ सालापर्यंत हे प्रमाण ९.३% अर्थात २५,५३६ अब्ज रुपयांपर्यंत वाढेल, अशी अपेक्षा आहे.
• रसायने निर्यातीत (औषधे वगळून) भारत जागतिक स्तरावर अकराव्या क्रमांकावर आहे.
• जगातील एकूण रसायने विक्रीत भारतातील रसायन उद्योगाचे योगदान २.५% इतके आहे.
• भारताच्या एकूण निर्यातीमध्ये रसायने उत्पादनांचे योगदान ११.३ % इतके आहे.
• भारत हा जगभरातील कृषी रसायनांचा चौथ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा उत्पादक देश आहे.
• २०१९-२० या वर्षात भारताच्या सकल मूल्यवर्धनामध्ये रसायने आणि औषधे उद्योगाचे योगदान १.२१ % इतके होते.
• हा उद्योग दोन दशलक्ष लोकांना रोजगार देतो.

महाराष्ट्र

• महाराष्ट्र हे भारतातील रासायनिक क्षेत्रातील एक अग्रगण्य राज्य आहे, जे सकल मूल्यवर्धनामध्ये १९% योगदान देते, ज्यामुळे ते या बाबतीत भारतातील दुसऱ्या क्रमांकाचे अव्वल राज्य आहे.
• महाराष्ट्राच्या औद्योगिक उत्पादनात रासायनिक क्षेत्राचे योगदान १३.५% आहे.
• राज्यात रासायनिक उद्योगात तीन लाखपेक्षा जास्त लोकांना रोजगार आहे.
• भारताच्या एकूण रासायनिक निर्यातीत महाराष्ट्राचे योगदान १७% इतके आहे.
• महाराष्ट्रात ३६०० रासायनिक कारखाने आहेत.
• राज्यातील कीटकनाशके, रंग आणि संबंधित उद्योगांमधून (एनआयसी २०२) ८४० अब्ज रुपये इतके उत्पन्न प्राप्त झाले आहे.
• महाराष्ट्रातील मूलभूत रसायने आणि खते उद्योगातून (एनआयसी २०१) १००८ अब्ज रूपये इतके उत्पन्न प्राप्त झाले आहे.

भारत

• उत्पादनाचे प्रमाण विचारात घेता जागतिक स्तरावर भारत हा तिसऱ्या क्रमांकाता सर्वात मोठा औषध उत्पादक देश आहे.
• जेनेरिक औषधांच्या जागतिक बाजारपेठेत भारताचे योगदान २०% आहे, ६० उपचारात्मक श्रेणींमध्ये ६०,००० ब्रँड्स उत्पादन घेतात.
• अमेरिकेच्या बाहेर असणाऱ्या युएसएफडीए-अनुपालक औषध संयंत्रांची संख्या भारतात सर्वात जास्त आहे.
• भारतात ५०० एपीआय (सक्रिय फार्मास्युटिकल घटक) उत्पादक आहेत, जे जागतिक एपीआय बाजारपेठेत ८% योगदान देतात.
• २०२३-२४ या वर्षात औषध क्षेत्राची एकूण वार्षिक उलाढाल ४,१७,३४५ कोटी रूपये इतकी होती. २०२२-२३ च्या तुलनेत या उलाढालीत १०% वाढ झाली आहे.
• एप्रिल २००० ते मार्च २०२४ या अवधीत औषधे आणि वैद्यकीय तंत्रज्ञान क्षेत्रात १,५७,०८७ कोटी रूपये इतकी एकूण थेट परकीय गुंतवणूक झाली आहे.
• भारताच्या एकूण थेट परकीय गुंतवणुकीच्या ओघात फार्मास्युटिकल आणि मेडीटेक क्षेत्रांचे योगदान ३.८% इतके आहे.

महाराष्ट्र

• ३४७ मोठी औषध एकके आणि ६९३ सूत्रीकरण एकके असणारे महाराष्ट्र राज्य हे एक महत्त्वपूर्ण उत्पादन केंद्र आहे.
• महाराष्ट्रातील मुख्य औषध केंद्रांमध्ये पुणे, नाशिक, औरंगाबाद आणि मुंबई या ठिकाणांचा समावेश होतो, ही ठिकाणे “औषध चतुष्कोण” तयार करतात.
• भारताच्या देशांतर्गत औषध उत्पादनात महाराष्ट्राचा वाटा १४% इतका आहे.
• भारतीय औषध बाजारपेठेत (IPM) महाराष्ट्राचे योगदान ११% आहे आणि सातत्याने उद्योग-सरासरी विक्रीपेक्षा जास्त वाढ नोंदवली जात आहे.
• भारतात सर्वात जास्त, ४० औषध समूह महाराष्ट्र राज्यात आहेत.
• भारतातील एकूण ७,६७३ औषध एककांपैकी ३८०० एकके एकट्या महाराष्ट्र राज्यात आहेत.
• महाराष्ट्रातील औषध एककांमध्ये १३७४ सूक्ष्म, १०९२ लघु, ९६८ मध्यम आणि ४०७ मोठ्या एककांचा समावेश आहे.
• महाराष्ट्रात ९३५ फार्मसी महाविद्यालये आहेत, जी या क्षेत्राला मजबूत शैक्षणिक पाया प्रदान करतात.